تصور کنید نیمه‌شب ناگهان با تپش قلب، عرق سرد و حس ترس از خواب بیدار شوید. چند ثانیه طول می‌کشد تا متوجه شوید که همه‌چیز فقط یک خواب ترسناک بوده است. اما حالا فرض کنید این اتفاق بارها در هفته تکرار شود. اخیراً دانشمندان این موضوع را بررسی کرده‌اند که آیا تکرار مداوم چنین خواب‌هایی می‌تواند به سلامت انسان آسیب بزند؟ نتایج آن‌ها حاکی از ارتباطی نگران‌کننده بین تکرار کابوس‌ها و افزایش خطر مرگ پیش از رسیدن به ۷۵ سالگی است. در این مطلب به بررسی پشت پرده این نتایج، دلایل احتمالی و تأثیرات آن بر سلامت عمومی می‌پردازیم.
هشدار خاموش: پیوند میان کابوس و مرگ زودرس
مطالعه‌ای جدید که با ترکیب اطلاعات چهار تحقیق بلندمدت در ایالات متحده انجام شده، نشان می‌دهد افرادی که به‌طور مداوم با کابوس‌های شبانه از خواب می‌پرند، نسبت به دیگران تقریباً سه برابر بیشتر در معرض خطر مرگ زودرس قرار دارند. این تحلیل بر اساس پیگیری وضعیت بیش از چهار هزار فرد بزرگسال در طول ۱۸ سال صورت گرفته و ۲۲۷ نفر از آن‌ها پیش از ۷۵ سالگی جان خود را از دست داده‌اند. حتی با در نظر گرفتن عواملی چون سن، جنس، وضعیت روانی، استعمال دخانیات و شاخص توده بدنی، ارتباط میان کابوس‌های مکرر و مرگ زودرس همچنان پابرجا باقی ماند.
کابوس‌ها و سرعت بیشتر در پیری زیستی
علاوه بر بررسی آمار مرگ‌ومیر، پژوهشگران به تأثیر کابوس‌ها بر روند پیری سلولی نیز پرداخته‌اند. با استفاده از شاخص‌هایی مانند DunedinPACE، GrimAge و PhenoAge، مشخص شد که افرادی که بیشتر کابوس می‌بینند، از نظر بیولوژیکی پیرتر از سن واقعی خود هستند. این یافته‌ها نشان می‌دهند که حدود ۳۹ درصد از ارتباط میان خواب‌های ترسناک و مرگ زودرس ممکن است ناشی از همین تسریع روند پیری باشد.
پاسخ بدن به ترس‌های شبانه
کابوس‌ها اغلب در مرحله خواب با حرکات سریع چشم (REM) اتفاق می‌افتند. در این فاز، فعالیت مغز بالا و بدن در حالت بی‌حرکت است، اما با این حال، هورمون‌های استرس نظیر آدرنالین و کورتیزول در بدن ترشح می‌شوند. تکرار این وضعیت می‌تواند بدن را وارد حالت استرس مزمن کند که پیامدهایی چون التهاب، افزایش فشار خون و فرسودگی تلومرها (نواحی حفاظتی کروموزوم‌ها) را در پی دارد. همچنین بیدار شدن ناگهانی می‌تواند چرخه ترمیم بدن را در خواب عمیق مختل کند.
کابوس به‌عنوان پیش‌درآمد بیماری‌های مغزی
شواهد پیشین نشان داده‌اند که تکرار خواب‌های آزاردهنده می‌تواند نشانه‌ای اولیه از مشکلات عصبی باشد. احتمال ابتلا به اختلالاتی نظیر زوال عقل یا پارکینسون در این افراد بیشتر است و حتی ممکن است سال‌ها پیش از بروز علائم واضح این بیماری‌ها، خود را از طریق کابوس نشان دهد.
نگاهی تازه به کابوس‌ها در سلامت عمومی
با توجه به اینکه حدود ۵ درصد بزرگسالان دست‌کم هفته‌ای یک‌بار و حدود ۱۲ درصد حداقل ماهی یک‌بار کابوس می‌بینند، توجه به این موضوع اهمیتی دوچندان می‌یابد. خوشبختانه، بسیاری از این اختلالات قابل درمان‌اند. روش‌هایی مانند درمان شناختی-رفتاری برای بی‌خوابی (CBT-I)، بازسازی پایان خواب در ذهن (IRT) و بهبود شرایط محیط خواب از جمله راهکارهای مؤثر در کاهش این تجربه‌های منفی هستند.
ملاحظات و نیاز به تحقیقات گسترده‌تر
اگرچه این مطالعه هنوز در مرحله داوری علمی قرار دارد و اطلاعات آن عمدتاً از گزارش‌های شخصی افراد به دست آمده است، اما پیگیری طولانی‌مدت و اتکا به آمار رسمی مرگ‌ومیر اعتبار بالایی به نتایج آن بخشیده است. با این حال، محدود بودن نمونه‌ها به گروه خاصی از جمعیت (عمدتاً سفیدپوستان آمریکایی) موجب می‌شود که برای تعمیم نتایج به دیگر جوامع، مطالعات بیشتری نیاز باشد.
در مجموع، به نظر می‌رسد کابوس‌های مکرر صرفاً یک مزاحمت شبانه نیستند، بلکه می‌توانند نشانه‌ای از اختلالات پنهان و تسریع روند پیری و حتی مرگ زودرس باشند. از آنجا که این مشکل قابل تشخیص و درمان است، شاید زمان آن رسیده باشد که پزشکان و سیستم سلامت عمومی توجه بیشتری به آن نشان دهند.