سال‌ها است که یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های علم پزشکی، مقابله با بازگشت سرطان پس از درمان است. بیمارانی که شیمی‌درمانی، پرتودرمانی یا حتی روش‌های جدیدتر ایمونوتراپی را تجربه می‌کنند، اغلب در ابتدا با کاهش چشمگیر تومورها روبه‌رو می‌شوند، اما پس از گذشت چند ماه، بیماری دوباره بازمی‌گردد و گاهی شدیدتر از گذشته پیشروی می‌کند. دلیل اصلی این مشکل آن است که سلول‌های تی (T-Cells) – مهم‌ترین جنگجویان سیستم ایمنی علیه سرطان – خیلی زود از بین می‌روند یا دچار فرسودگی می‌شوند. حالا گروهی از پژوهشگران دانشگاه UCLA راهکاری نوین را معرفی کرده‌اند که می‌تواند این چرخه‌ی تلخ را تغییر دهد.
ترکیب دو سلاح قدرتمند ایمنی
این تیم پژوهشی در نخستین کارآزمایی بالینی خود، سلول‌های تی مهندسی‌شده را با سلول‌های بنیادی خون‌ساز که به‌طور ژنتیکی تغییر یافته‌اند، ترکیب کرده‌اند. هدف این روش ایجاد چیزی شبیه به یک «کارخانه دائمی ایمنی» در بدن است؛ یعنی جایی که سلول‌های بنیادی بتوانند به‌طور مداوم سلول‌های تی تازه و ضدسرطان تولید کنند، بدون آنکه نیاز باشد تزریق‌های مکرر انجام شود.
در این شیوه، سلول‌های بنیادی خون‌ساز – همان سلول‌های موجود در مغز استخوان که تولیدکننده‌ی انواع سلول‌های خونی هستند – دستکاری ژنتیکی می‌شوند تا گیرنده‌ای مخصوص سلول‌های توموری بسازند. به این ترتیب، بدن بیماران به منبع دائمی سلول‌های تی مجهز می‌شود و توانایی مبارزه با سرطان در مدت طولانی‌تری حفظ می‌گردد.
هدف قرار دادن NY-ESO-1
دانشمندان در این مطالعه، آنتی‌ژنی به نام NY-ESO-1 را انتخاب کردند. این آنتی‌ژن در برخی سرطان‌ها مانند سارکوم و ملانوما به وفور دیده می‌شود اما در بافت‌های سالم وجود ندارد؛ به همین دلیل، هدفی ایمن و مناسب برای درمان به حساب می‌آید. تمرکز اولیه این پروژه روی سارکوم‌ها بود؛ تومورهایی مقاوم که حتی پس از جراحی یا شیمی‌درمانی، تمایل زیادی به رشد مجدد دارند. جالب است بدانید که حدود ۸۰ درصد از سارکوم‌های سینوویال دارای این آنتی‌ژن هستند و این موضوع آن‌ها را گزینه‌ی ایده‌آلی برای آزمایش این روش می‌سازد.
روند درمان چگونه است؟
ابتدا سلول‌های بنیادی خون‌ساز از بدن بیمار استخراج می‌شوند. در مرحله‌ی بعد، در محیط آزمایشگاه ژنی به این سلول‌ها اضافه می‌شود که توانایی تولید گیرنده‌ی مخصوص NY-ESO-1 را ایجاد کند. این گیرنده مانند یک قطب‌نما عمل کرده و سلول‌های تی تازه را به‌سوی سلول‌های سرطانی هدایت می‌کند. پس از آماده‌سازی بدن بیمار با شیمی‌درمانی شدید برای پاک‌سازی مغز استخوان، سلول‌های بنیادی تغییر یافته دوباره به بدن تزریق می‌شوند. این سلول‌ها در مغز استخوان جای می‌گیرند و به مرور زمان، سلول‌های تی ضدسرطان را تولید و بازتولید می‌کنند.
نتایج اولیه امیدوارکننده
این کارآزمایی در مقیاسی کوچک انجام شد، اما نتایج اولیه بسیار دلگرم‌کننده بودند. در یک بیمار، اندازه تومور کاهش یافت و سلول‌های تی جدید توانستند ماه‌ها در بدن او فعال باقی بمانند. نکته مهم‌تر اینکه این سلول‌ها برخلاف درمان‌های قبلی، نشانه‌ای از خستگی یا از دست دادن کارایی نداشتند؛ عاملی که معمولا باعث شکست سریع درمان می‌شد.
چالش‌ها و محدودیت‌ها
البته این روش هنوز در مرحله آزمایشی قرار دارد و اجرای آن نیازمند زیرساخت‌های پیچیده آزمایشگاهی و تیم‌های تخصصی است. فرایند جمع‌آوری سلول‌های بنیادی، تغییر ژنتیکی و آماده‌سازی بدن با شیمی‌درمانی شدید نیز برای همه بیماران مناسب نیست. علاوه بر این، تعداد داوطلبان در این مطالعه محدود بوده و برای رسیدن به نتیجه‌ی قطعی، کارآزمایی‌های گسترده‌تر و طولانی‌مدت لازم است.
افق‌های آینده
با وجود محدودیت‌ها، کارشناسان معتقدند این فناوری می‌تواند نقطه عطفی در درمان سرطان باشد. ترکیب سلول‌های بنیادی مهندسی‌شده با ایمونوتراپی نه تنها می‌تواند بازگشت سرطان را مهار کند، بلکه در آینده شاید برای مقابله با بیماری‌های مزمنی مثل HIV یا حتی اختلالات خودایمنی نیز کاربرد داشته باشد.
این پروژه حاصل بیش از یک دهه تلاش بیش از ۳۰ پژوهشگر است و نتایج آن در نشریه Nature Communications منتشر شده است. اگرچه هنوز راه زیادی تا تبدیل شدن به یک درمان استاندارد باقی مانده، اما این مطالعه روزنه‌ای تازه به سمت آینده‌ای باز کرده که در آن ایمنی بدن می‌تواند به شکلی پایدار و خودکار در برابر سرطان ایستادگی کند.
.